Czerwone łuny nad Wołyniem

W dniu 14 września 2024 r. w Molestowicach koło Niemodlina na Opolszczyźnie odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej por. Henryka Cybulskiego, wojskowego komendanta polskiej samoobrony w Przebrażu na Wołyniu w latach 1943-1944. Mimo niepomyślnych warunków pogodowych, m.in. żołnierze 10. Opolskiej Brygady Logistycznej uczestniczyli w tej ważnej uroczystości.

Przed laty byłem zafascynowany lekturą jego wspomnień, zatytułowanych „Czerwone noce”, które po raz pierwszy ukazały się drukiem w 1969 r. Ten niezwykły pamiętnik pełen jest rewelacyjnych szczegółów i gdyby nie prawdziwość opisywanych faktów, można byłoby wspomnianą książkę uznać za sensacyjny kryminał. Wspomnienia Cybulskiego cieszyły się dużą poczytnością i w następnych latach kilkakrotnie je wznawiano (1974, 1977, 1990).

Henryk Cybulski urodził się 1 października 1910 r. w kolonii Dermanka niedaleko Przebraża na Wołyniu. W młodości należał do Klubu Sportowego Przysposobienia Wojskowego Leśników w Łucku. Przed wybuchem wojny pracował jako leśniczy w nadleśnictwie w Kiwercach na Wołyniu. Przed wojną był podoficerem rezerwy WP.

W dniu 10 lutego 1940 r. został wywieziony na daleką północ Związku Sowieckiego, skąd udało mu się zbiec w lipcu tegoż roku i powrócić do Przebraża. Po zajęciu tych terenów przez Niemców pracował oficjalnie jako leśniczy. Pod koniec kwietnia 1943 r. został komendantem samoobrony Przebraża, zorganizowanej dla obrony Polaków przed zbrodniczymi napadami oddziałów Ukraińskiej Armii Powstańczej (UPA). Samoobrona Przebraża liczyła około tysiąca uzbrojonych żołnierzy, a liczba ochranianych osób osiągnęła 25 tysięcy. Przed Niemcami i Ukraińcami ukrywali się w Przebrażu obok Polaków, także Żydzi i zbiegli jeńcy sowieccy. Siły zbrojne tego ośrodka zdołały odeprzeć kilkakrotne ataki przeważających liczebnie oddziałów UPA, np. w dniu 30 sierpnia 1943 r. udało się rozbić największy atak na Przebraże, prowadzony siłami kilku tysięcy Ukraińców. Jesienią 1943 r. Cybulski zorganizował kilka dalekich wypraw skierowanych przeciwko bazom UPA. W dniu 31 stycznia 1944 r. do Przebraża wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej, a samoobrona została rozwiązana.

Henryk Cybulski zmarł 12 marca 1971 r. i został pochowany na cmentarzu wojskowo-komunalnym przy ulicy Lipowej w Lublinie. Pamięć o Nim powinna być przypominana i przekazywana młodym pokoleniom Polaków.