Oswobodzenie Olkusza spod okupacji niemieckiej

W dniach od 16 do 19 stycznia 1945 roku przez trzy dni trwała bitwa pomiędzy żołnierzami Armii Czerwonej i żołnierzami niemieckimi w Przegini, oddalonej około dziesięć kilometrów od Olkusza. Zachowały się mapy wojskowe (proszę kliknąć w celu ich powiększenia), którymi oficerowie Armii Czerwonej posługiwali się podczas walk w okolicach Olkusza i przy zajmowaniu tego miasta.

W nocy z 19 na 20 stycznia żołnierze Wehrmachtu bez podejmowania walki zdecydowali się opuścić Olkusz. Pomiędzy drugą i trzecią w nocy odjechały trzy czołgi niemieckie, które pierwotnie zamierzały ostrzeliwać most na rzece Babie i drogę od strony Krakowa, a potem Srebrny Gród opuścił ostatni dwuosobowy patrol Wehrmachtu, jadący na motocyklu z przyczepą.

Wczesnym rankiem od strony Sieniczna pojawił się na obrzeżach Olkusza pieszy patrol, składający się z dwóch żołnierzy sowieckich, którzy zapytali: „Kuda Berlin?”. Za nimi koło budki dróżnika, na przejeździe kolejowym, nad którym dzisiaj wznosi się wiadukt, leżał poległy żołnierz niemiecki.

Ciekawą relację z wkroczenia do Olkusza żołnierzy sowieckich pozostawił pierwszy powojenny burmistrz Jan Kasprzyk: „18 stycznia Niemcy rozpoczynają ewakuację urzędów, a 20 stycznia około 7 godziny wkraczają wojska Armii Czerwonej (…) nadchodzące oddziały podążają nad Białą Przemszę pod Sławkowem”.

Pamiętam z dzieciństwa opowieści mojego dziadka, o tym, jak ci żołnierze przynieśli wolność olkuszanom, a jeden z nich w sposób obrazowy wytłumaczył mu, czym jest komunizm. Otworzył mianowicie szafę w mieszkaniu dziadka i powiedział: „Teraz masz pełną szafę, jak zostanie wprowadzony u was komunizm, będziesz ją miał pustą”.

Pisząc o ostatnich dniach okupacji niemieckiej w Olkuszu, warto przypomnieć mieszkańca tego miasta, o którym się mówi, że przyczynił się do wygrania przez aliantów drugiej wojny.

W ubiegłym roku zostały zakończone prace nad filmem dokumentalnym o Antonim Kocjanie – byłym więźniu KL Auschwitz, który po zwolnieniu z tego obozu rozpracował tajemnicę niemieckiej  broni V-1 i V-2.

Film ten zrealizowano  na zlecenie TVP, w ramach dłuższego cyklu „Geniusze i Marzyciele”. Twórcami dokumentu są reżyser Marek Pawłowski i producent Małgorzata Walczak, znani z takich produkcji jak „Uciekinier” czy „Dotknięcie anioła”.

Film zostanie pokazany w TVP w dniu 24 marca 2021 roku, o godzinie 21.00.

Adam Cyra

Oświęcim, 17 stycznia 2021 r.