Wprawnym Okiem Historyka 
Biogramy 204 adwokatów–więźniów KL Auschwitz znalazły się w publikacji dr. Jerzego Dębskiego, zatytułowanej „Polscy adwokaci w obozie koncentracyjnym Auschwitz 1940-1945”.
Adwokaci osadzeni w obozie stanowili ponad 53% wszystkich prawników wywiezionych do KL Auschwitz. Spośród 384 prawników aż 204 to adwokaci (w tym 12 aplikantów adwokackich), ponadto w obozie przebywało 30 sędziów, 7 prokuratorów, 8 notariuszy i 135 osób z wykształceniem prawniczym, głównie urzędnicy i oficerowie. Wśród więzionych adwokatów było 166 Polaków, 34 polskich Żydów, trzech Ukraińców i jeden Łemko. Ich życiorysy są przedstawione w cennym opracowaniu dr. Jerzego Dębskiego, które zostało opublikowane trzy lata temu.
Zwróciłem w nim uwagę na biogram Wacława Szumańskiego (nr obozowy 13540), który był dziadkiem Jana Tomasza Grosa, lecz ten badacz Holocaustu i polskiego antysemityzmu, autor głośnych publikacji „Sąsiedzi” czy „Złote żniwa”, mieszkający obecnie w USA, w swoich publikacjach nigdy nie okazał zainteresowania jego tragicznym losami.
Wacław Szumański urodził się w Łomży 12 sierpnia 1883 roku. Studia prawnicze ukończył na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Jeszcze za czasów carskich za posiadanie nielegalnej literatury i sfałszowanych dokumentów został skazany na dziesięć miesięcy pozbawienia wolności. W okresie II Rzeczypospolitej był wybitnym specjalistą w zakresie prawa karnego i znanym obrońcą w sprawach politycznych..
Podczas niemieckiej okupacji został aresztowany w nocy z 11 na 12 stycznia 1941 roku i umieszczony w więzieniu na Pawiaku w Warszawie, skąd 6 kwietnia tegoż roku przewieziono go do KL Auschwitz, gdzie więziony był dwa i pół roku.
Wacław Szumański najprawdopodobniej był członkiem wojskowej organizacji konspiracyjnej założonej w obozie przez rtm. Witolda Pileckiego pod nazwą Związek Organizacji Wojskowej. Przypuszczalnie działalność ta spowodowała, że w dniu 25 września 1944 roku został osadzony w areszcie obozowym w bloku nr 11 w grupie siedemdziesięciu czterech więźniów. Obozowe gestapo po śledztwie połączonym z intensywnymi przesłuchaniami i biciem część więźniów zwolniło.
Wszyscy zginęli mężnie. W pierwszej dwójce prowadzonych na rozstrzelanie szli: Dziama i Paolone (w obozie zarejestrowany pod nazwiskiem Lisowski). Płk Teofil Dziama zażądał wraz z kpt. Paolone, by strzelano do nich nie w tył głowy, lecz prosto w twarz, jak do żołnierzy. Żądanie to zostało spełnione przez dokonujących egzekucję SS-Unterscharführea Friedricha Stiewitza i SS-Rapportführera Wilhelma Clausena. który aresztowany po wojnie, w trakcie przygotowań do procesu, zmarł w więzieniu w Krakowie w 1948 roku.
Wnuk Wacława Szumańskiego, wspomniany Jan Tomasz Gross, sprawia wrażenie jakoby starał się nie pamiętać o swoim bohaterskim Dziadku i tamtych tragicznych wydarzeniach sprzed siedemdziesięciu sześciu lat.
Adam Cyra
Oświęcim, 12 lipca 2019 r.