Intelligenzaktion (akcja „inteligencja”)

Ukazała się kolejna książka Jerzego Klistały z dziedziny biografistyki, zatytułowana „Intelligenzaktion”. Stanowi ją słownik biograficzny, zawierający około 1500 życiorysów przedstawicieli polskiej inteligencji, aresztowanych wiosną 1940 roku głównie na Górnym Śląsku,  w Zagłębiu Dąbrowskim i na Zaolziu (tereny te podczas okupacji zostały włączone do III Rzeszy), a następnie osadzonych w niemieckich obozach koncentracyjnych i  więzieniach, z których większość w nich zginęła. Publikacja ta nie pozwala zapomnieć o tych ofiarach, poniesionych przez polską inteligencję już w pierwszym roku okupacji hitlerowskiej.

Należy wyjaśnić, że Intelligenzaktion (akcja „inteligencja”) była hitlerowskim aktem ludobójstwa skierowanym przeciwko  inteligencji na ziemiach polskich wcielonych do III Rzeszy (Prowincja Górnośląska, Kraj Warty i Okręg Gdańsk-Prusy Zachodnie). W jej ramach zaplanowano i metodycznie realizowano zagładę około 50 tysięcy nauczycieli, księży przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Egzekucje wykonywano od września 1939 do kwietnia 1940 roku, m.in. w lasach piaśnickich na Pomorzu.

Kolejnych 50 tysięcy deportowano do obozów koncentracyjnych i więzień na terenie tzw. Starej Rzeszy (Dachau, Sachsenhausen, Buchenwald) i wcielonej w 1938 roku do Niemiec Austrii (Mauthausen-Gusen). Spośród nich przeżył tylko znikomy procent.

Odpowiednikiem tej akcji na terenie Generalnego Gubernatorstwa była „Akcja AB” (Außerordentliche Befriedungsaktion – Nadzwyczajna Akcja Pacyfikacyjna), przeprowadzona między majem a lipcem 1940 roku, w wyniku której rozstrzelano m.in. wybitnych przedstawicieli polskiej elity politycznej, naukowej, a nawet sportowej w Palmirach koło Warszawy. Po włączeniu w 1941 roku Białostocczyzny do III Rzeszy również tam przeprowadzono wśród członków tamtejszej polskiej inteligencji aresztowania, rozstrzeliwania i deportacje do obozów koncentracyjnych (głównie Stutthof).

W Prowincji Górnośląskiej w ramach Intelligenzaktion represjom przykładowo poddano m.in. takie osoby jak: ksiądz Paweł Bocek, prefekt szkół ewangelickich w Ustroniu, którego deportowano do Dachau, a potem Mauthausen (przeżył); biskup ewangelicki Juliusz Bursche, który zginął w berlińskim więzieniu Moabit; lekarz i nauczyciel Jan Buzek, zamordowany w Dachau; inspektor szkolny Jerzy Cieniała, zamordowany w Mauthausen-Gusen; Paweł Dubiel, burmistrz Królewskiej Huty (dzisiaj Chorzów), zamordowany w Dachau; ksiądz Karol Kałuża, działacz plebiscytowy, zamordowany również w Dachau; czy Julian Samulowski, powstaniec śląski i dyrygent, zamordowany z kolei w Mauthausen-Gusen.

Podobne aresztowania zostały także przeprowadzone na ziemi oświęcimskiej, chrzanowskiej i olkuskiej. Przykładem może być nauczyciel Karol Dydo, mieszkający w Babicach koło Oświęcimia i pracujący tam jako kierownik miejscowej szkoły powszechnej, który stał się jedną z ofiar masowych aresztowań, dokonanych wiosną 1940 r. przez gestapo wśród nauczycieli ziemi oświęcimskiej i 29 lipca tegoż roku jako pierwszy z nich zginął w Mauthausen. Z kolei w Olkuszu w tym samym czasie aresztowano m.in. pracującego tam Karola Feczko, absolwenta Politechniki Lwowskiej, inżyniera budownictwa lądowo-wodnego, którego także zamordowano w Mauthausen.

Jerzy Klistała (ur. w 1935 roku) – jest mieszkańcem Bielska-Białej, który w czasie okupacji niemieckiej osobiście doświadczył skutków terroru hitlerowskiego. Jego ojciec za działalność konspiracyjną w ZWZ/AK został rozstrzelany w KL Auschwitz pod Ścianą Straceń na dziedzińcu bloku nr 11 w 1943 roku.

Młody Jurek po raz pierwszy zwiedził były obóz Auschwitz-Birkenau jako dwunastoletni uczeń z wycieczką szkolną. Było to dwa lata po wojnie. Nie przypuszczał wówczas, że to miejsce masowych zbrodni hitlerowskich wpłynie na jego późniejsze życie w tak wyjątkowy sposób. Świeże jeszcze ślady po byłym obozie, podziałały wówczas na jego dziecięcą świadomość bardzo mocno – przyjechał bowiem do miejsca, w którym zginął jego ojciec, mający zaledwie trzydzieści dwa lata. W życiu dorosłym Jerzy Klistała, już po przejściu na emeryturę, zajął się biografistyką więźniów obozów koncentracyjnych nie pozwalając, aby pozostali oni bezimienni.

Bielszczanin dotychczas publikował pozycje, związane z martyrologią Polaków z terenu Małopolski, Śląska, Podbeskidzia i Zaolzia. Obecna publikacja jest jego siedemnastą pozycją wydawniczą.

Adam Cyra

Oświęcim, 12 lipca 2017 r.