To szczególnie tragiczna historia trzech olkuskich Żydów, którzy przez cztery dni byli więzieni w KL Auschwitz, a następnie zostali straceni w Olkuszu. Byli nimi pochodzący z Olkusza: Glajtman (Glajtmann) Mordka Jakob, Macner Moschek (Moszek) Israel i Pinkus Chaim Israel.
W lutym 1942 r., siedemdziesiąt pięć la temu, policja niemiecka zatrzymała trzech wspomnianych Żydów w pobliżu Olkusza, przemycających żywność. Osadzono ich najprawdopodobniej w olkuskim areszcie, a następnie w więzieniu śledczym w Mysłowicach, skąd w dniu 26 lutego 1942 r. transportem zbiorowym zostali przywiezieni do KL Auschwitz. Oznaczono ich numerami obozowymi od 25373 do 25375.
Wspomnianych trzech Żydów, jeszcze w tym samym dniu osadzono na kwarantannie wejściowej w bloku nr 11, skąd przeniesiono ich w dniu 2 marca 1942 r. najprawdopodobniej do więzienia śledczego w Mysłowicach.
Nazajutrz, z inicjatywy niemieckiego dyrektora sądu lokalnego w Olkuszu, dr. Martina Buchwalda, zostali przywiezieni z mysłowickiego więzienia i publicznie powieszeni na kasztanowcach przy ul. Kościuszki, na placu po dawnym olkuskim klasztorze Augustianów, co miało stanowić ostrzeżenie dla miejscowej ludności polskiej i żydowskiej przed nielegalnym handlem. Sam przebieg egzekucji został utrwalony przez niemieckiego fotografa na zdjęciach, które później zostały przejęte przez polską konspirację.

Do oglądania przebiegu egzekucji zmuszano zarówno Żydów, jak i miejscowych Polaków. Powieszonych pilnowała policja niemiecka i dopiero następnego dnia ich ciała odwieziono w kierunku Trzebini. Dzisiaj znamy już dokładne personalia żydowskich ofiar tej egzekucji:
– Glajtman (Glajtmann) Mordka Jakob, ur. 22.9.1921 w Olkuszu i tam zamieszkały, przywieziony transportem zbiorowym z Katowic do KL Auschwitz 26.2.1942 r., nr 25375, ostatni wpis w aktach obozowych 2.3.1942 r. („überstellt” – przeniesiony),
– Macner Moschek (Moszek) Israel, ur. 14.5.1902 r. w Olkuszu i tam zamieszkały, przywieziony transportem zbiorowym z Katowic do KL Auschwitz 26.2.1942 r., nr 25374, ostatni wpis w aktach obozowych 2.3.1942 r. („überstellt” – przeniesiony),
– Pinkus Chaim Israel, ur. 28.10.1909 r. w Olkuszu i tam zamieszkały, przywieziony z Katowic do KL Auschwitz 26.2.1942 r., nr 25373, ostatni wpis w aktach obozowych 2.3.1942 r. („überstellt” – przeniesiony).

Ustalenie powyższych danych stało się możliwe po odnalezieniu fotografii obozowych ofiar tej egzekucji, wykonanych przez gestapo w KL Auschwitz oraz dokumentacji obozowej na ich temat, którą – podobnie jak wspomniane zdjęcia – przechowuje się w zbiorach archiwalnych Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
Data tej egzekucji podawana była po wojnie jako 6 marca 1942 r. Wydaje się jednak, że rację ma olkuski Żyd, Efreim Parasol, który w swojej powojennej relacji, przechowywanej w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie, podaje, że egzekucja ta przez niemieckich nazistów została dokonana „w marcu 1942 r. w Purym”. Należy wyjaśnić, że Purym – to święto żydowskie, które wówczas było 3 marca 1942 r.
Po wojnie mieszkał w Monachium, brat Glajtmana Mordki Jakoba, świadek tej egzekucji na rosnących do dzisiaj olkuskich kasztanowcach, który podobno twierdził, że egzekucja ta była dzień wcześniej, ale dla mnie osobiście bardziej przekonywująca jest relacja wspomnianego Efreima Parasola.
Kilkanaście dni temu zatelefonowała do mnie Leja Glajtman ze Szwecji, prosząc o podanie adresu brata Glajtmana Mordki Jacoba, który być może nadal mieszka w Monachium.
Adam Cyra
Oświęcim, dnia 10 marca 2017 r.
PS.
W nawiązaniu do kontrowersyjnego listu Ireneusza Cieślika z Olkusza, zatytułowanego „Jubileusz przemilczania”, który ukazał się na portalu „Przeglądu Olkuskiego” 8 marca 2017 r., chciałem zwrócić uwagę na to, że obozowe zdjęcia trzech powieszonych Żydów w Olkuszu były mi znane i po raz pierwszy jedno z nich opublikowałem w mojej książce „Mieszkańcy ziemi olkuskiej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych”, wydanej w 2005 r.
Później na moim blogu napisałem tekst „Egzekucja w Olkuszu w dniu 3 marca 1942 r.”, który wydrukowany został w „Biuletynie Towarzystwa Opieki nad Oświęcimiem” 2009 nr 55, str. 58-60.
Należy podkreślić, że Ireneusz Cieślik nie był odkrywcą tych zdjęć, jak to sobie przypisał w liście „Jubileusz przemilczania”, ani nigdy o nie osobiście nie zabiegał w Archiwum Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Zdjęcia pochodzą z Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu i Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu.