Podobóz KL Auschwitz w Brnie

W dniu 4 października 2013 r. odbyła się uroczystość odsłonięcia Tablicy Pamięci upamiętniającej około 250 Polaków więzionych w podobozie oświęcimskim Brünn na Morawach.

Uroczystość przygotowało Towarzystwo Opieki nad Oświęcimiem przy wsparciu finansowym Fundacji Pamięci Ofiar Auschwitz-Birkenau oraz wspólpracy z  Gimnazjum Katolickim w Brnie (Republika Czeska), w budynku którego w latach 1943-1945 znajdował się podobóz Brünn.

Podczas uroczystości z historią podobozu w Brnie zebranych zapoznał Bohdan Piętka z Muzeum Auschwitz-Birkenau, którego wystąpienie na język czeski tłumaczyła Markéta Tardy Páralowa – polonistka zatrudniona w Instytucie Slawistyki Uniwersytetu Masaryka w Brnie oraz prawnuczka Maximiliána Kolaji (1883-1966) – profesora Uniwersytetu Masaryka, jednego z twórców zakładu polonistyki na tym uniwersytecie, wybitnego społecznika i wielkiego przyjaciela Polski (m.in. założyciel i prezes Klubu Czechosłowacko-Polskiego w Brnie w latach 1925-1952).

Generalny wikariusz diecezji brneńskiej ksiądz kanonik Jiří Mikulášek, w imieniu ordynariusza diecezji brneńskiej księdza biskupa Vojtěcha Cikrle, przekazał pozdrowienia uczestnikom uroczystości. Przed poświęceniem tablicy odczytany został fragmentu Ewangelii św. Jana o braku winy u skazanego na śmierć Jezusa.

Odsłonięcia tablicy pamiątkowej dokonali: Ryszard Machulik, urodzony w oświęcimskim obozie oraz Piotr Pawlina, spokrewniony z Eugeniuszem Niedojadło, więźniem KL Auschwitz, nr obozowy 213, którego później z Oświęcimia niemieccy naziści wywieźli do podobozu Brünn na Morawach. Asystowały im cztery byłe więźniarki niemieckich obozów karnych w Potulicach, Łodzi i na Górnym Śląsku, które aresztowano jako małe dzieci w odwecie za działalność rodziców w podziemiu antyhitlerowskim.

W tej niecodziennej uroczystości w Gimnazjum Katolickim w Brnie uczestniczyła także Anna Olszewska, konsul generalny RP w Ostrawie, która na temat tablicy powiedziała: „Niech będzie to pamiątka, ale także ostrzeżenie przed nacjonalizmami i ideologiami głoszącymi nienawiść”.

Szerzej odniosła się również do sprawy prób rewizji historii drugiej wojny światowej, czego przejawem w różnych krajach są m.in. publikacje prasowe, w których używa się skandalicznego określenia „polskie obozy koncentracyjne”. W tym kontekście  przedstawiła działania podległej jej placówki mające na celu przeciwdziałanie używaniu tego określenia na terenie Republiki Czeskiej. Złożyła także serdeczne wyrazy podziękowania wszystkim, którzy ze strony polskiej i czeskiej przyczynili się do odsłonięcia tablicy pamięci w miejscu byłego podobozu Brünn.

Na uroczystość do Gimnazjum Biskupiego w Brnie przybyli dwoma autokarami z Polski, m.in. pracownicy i przewodnicy z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświecimiu. Uczniowie Gimnazjum Biskupiego w Brnie zaprezentowali przybyłym gościom okolicznościowy program artystyczny, którym uświetnili niezwykłą uroczystość w swojej szkole.

 

 

Pierwszym kierownikiem podobozu w Brnie był esesman Gerhard Palitzsch, który wcześniej jako podoficer raportowy rozstrzelał w KL Auschwitz pod Ścianą Straceń na dziedzińcu bloku nr 11 kilka tysięcy więźniów, głównie Polaków.

Gerhard Palitzsch,  zginął prawdopodobnie w grudniu  1944 r.

Siedemdziesiąt lat temu, 4 października 1943 r., niemieccy naziści założyli w Brnie na Morawach podobóz KL Auschwitz – Brünn. W celu upamiętnienia tej rocznicy Towarzystwo Opieki nad Oświęcimiem wydało dwujęzyczną, po polsku i po czesku, okolicznościową publikację, której autorami są Bohdan Piętka z Muzeum Auschwitz-Birkenau i Markéta Tardy Páralova z Brna.

Podobóz Brünn był jednym z trzech podobozów KL Auschwitz utworzonych przez Niemców na okupowanych ziemiach czeskich. Jego powstanie wiązało się z przeniesieniem Akademii Technicznej SS i Policji z Berlina do Brna, co nastąpiło latem 1943 r. Na siedzibę Akademii wybrano budynek seminarium duchownego, znajdujący się w surowym stanie i wymagający gruntownego remontu. Ponieważ było zapotrzebowanie na siłę roboczą, kierownictwo Akademii uzyskało zgodę na skierowanie do Brna więźniów KL Auschwitz.

W dniu 30 września 1943 r. przeznaczono w obozie oświęcimskim do transportu 251 więźniów, prawie samych Polaków, którzy później pracowali przy adaptacji budynku Akademii na potrzeby SS. W tych robotach budowlanych uczestniczyli również Czesi – zarówno pracownicy cywilni jak i więźniowie polityczni z Brna. Dzięki ich pomocy, poza Bolesławem Olszewskim, nr obozowy 18863, który zginął podczas ewakuacji podobozu w kwietniu 1945 r., nie było w podobozie Brünn ofiar śmiertelnych.

Bolesław Olszewski, zginął w 1945 r.

Po upływie około trzech miesięcy wywieziono z powrotem do obozu macierzystego w Oświęcimiu 100 więźniów, kierując ich do podobozu KL Auschwitz – Jawischowitz w Jawiszowicach, gdzie zostali zatrudnieni w miejscowej kopalni węgla.

Druga grupa więźniów w liczbie 118 osób została przeniesiona z powrotem z Brna w maju 1944 r. do podobozu oświęcimskiego Buna (Monowitz), założonego przy zakładach IG Farbenindustrie w Monowicach.

W Brnie pozostało 28 więźniów, których stan zwiększył się później o około 20 Polaków, aresztowanych po wybuchu powstania warszawskiego. Na początku 1945 r. z tego podobozu jeszcze 12 więźniów przeniesiono do KL Buchenwald.

W dniu 17 stycznia 1945 r. przebywało w Brnie 36 więźniów, wśród których było 32 Polaków. Ewakuacja tego podobozu rozpoczęła się w kwietniu 1945 r. Po kilkunastu dniach pociąg ewakuacyjny dotarł do Górnej Austrii. W dniu 3 maja 1945 r., w pobliżu miejscowości Bergen koło Salzburga, 35 więźniów podobozu Brünn doczekało wyzwolenia przez wojska amerykańskie.

Adam Cyra

 

Oświęcim, dnia 5 października 2013 r.