Wprawnym Okiem Historyka Na stronie internetowej Muzeum Auschwitz-Birkenau został ostatnio zamieszczony tekst, w którym podano, że:
Porozumienie o współpracy pomiędzy Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau i Miejscem Pamięci Mauthausen podpisali szefowie obu instytucji. Dotyczy ono wymiany cyfrowej dokumentacji zgromadzonej w archiwach obu Miejsc Pamięci i obejmuje ponad 300 tys. rekordów.
Wymiana tych danych jest szczególnie ważna dla historyków i pozwala pogłębić przede wszystkim wiedzę o martyrologii Polaków w KL Mauthausen. Warto podkreślić, że około 33 tys. więźniów KL Auschwitz zostało deportowanych do obozów Mauthausen-Gusen, natomiast około 3 tys. więźniów przetransportowano w odwrotnym kierunku — z Mauthausen do Auschwitz. Wśród więźniów wywiezionych z Auschwitz do Mauthausen są również mieszkańcy Oświęcimia i okolic, zarówno Polacy jak i Żydzi.
Zbliża się sześćdziesiąta piąta rocznica wyzwolenia KL Mauthausen przez wojska amerykańskie w dniu 5 maja 1945 r. Ten niemiecki nazistowski obóz, położony koło Linzu w górnej Austrii, posiadał kilkadziesiąt podobozów, w których łącznie z obozem macierzystym więziono podczas drugiej wojny światowej około dwieście tysięcy osób, w tym około pięćdziesiąt tysięcy Polaków, przebywających głównie w Gusen, największej filii Mauthausen. Pierwsza grupa więzionych tutaj Polaków (nauczyciele, prawnicy, lekarze, urzędnicy, księża) budowała ten obóz wyniszczenia w 1940 r. Nieliczni z nich przeżyli.
Do nich należał Stanisław Dyczkowski, który urodził się w Kętach w 1914 r. Pracował jako nauczyciel w Szkole Powszechnej w Dworach koło Oświęcimia. Zwolniony z pracy przez okupacyjne niemieckie władze szkolne. Aresztowany w 1940 r., więziony w Bielsku, później w obozach koncentracyjnych w Dachau i Mauthausen. Po wojnie pracował nadal w szkolnictwie w Oświęcimiu.
Kartoteka więźniów Mauthausen i inne akta z tego obozu (około 11 metrów bieżących), od pięćdziesięciu lat znajdują się w archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. W bliżej nieznanych okolicznościach zaraz po wojnie przewieziono je do Łodzi i przechowywane były w mieszkaniu rodziny adwokata Henryka Kurnatowskiego, b. więźnia KL Mauthausen, który zmarł w Warszawie w drugiej połowie 1953 r.
Po jego śmierci, w wyniku korespondencji między Główną Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Ministerstwem Kultury i Sztuki w Warszawie oraz Państwowym Muzeum w Oświęcimiu, zostały one przewiezione z Łodzi do Oświęcimia w styczniu 1954 r.
Od tego czasu są starannie przechowywane w zbiorach archiwalnych Muzeum oświęcimskiego. Wspomnianą kartotekę i inne akta z Mauthausen utrzymuje się we wzorowym porządku. Materiały te są opracowane i stworzono w oparciu o nie tak potrzebną komputerową bazy danych, która jest ogromnie pomocna w badaniach historycznych, związanych z tragicznym losem więźniów KL Mauthausen a także KL Auschwitz, ponieważ wcześniej wielu z nich więziono w obozie oświęcimskim.
Dane na ich temat zawierają cztery poobozowe kartoteki:
- kartoteka Arbeitseinsatzu czyli wydziału zatrudnienia jest niewątpliwie najciekawszą, liczy 29881 kart i dotyczy wyłącznie Polaków oraz polskich Żydów, którzy dożyli co najmniej ostatniego miesiąca wojny, karty tej kartoteki zawierają m.in. następujące dane: numer obozowy, nazwisko i imię więźnia, miejsce i datę urodzenia, stan cywilny, dzieci, miejsce zamieszkania, wyznanie, adres żony, datę aresztowania, podstawę uwięzienia, rysopis, zawód i kolejne etapy zatrudnienia w obozie,
- kartoteka Schreibsztuby czyli kancelarii obozowej, licząca 62.553 kartek, obejmująca więźniów różnych narodowości i przedstawiająca stan obozu z ostatnich tygodni jego istnienia,
- kartoteka Standesamtu czyli urzędu stanu cywilnego składa się z 5393 świadectw zgonu więźniów Mauthausen, którzy zmarli w latach 1939-1943,
- kartoteka dotycząca 3000 kobiet różnych narodowości więzionych w Mauthausen, ułożona chronologicznie, licząca około 1500 kartek, zawierających następujące dane: narodowość, numer obozowy, nazwisko i imię, datę i miejsce urodzenia, zawód i datę transportu.
Ponadto Veränderungsmeldung czyli akta rejestrujące wszelkie zmiany w stanie liczbowym przebywających w obozie więźniów, liczące około 10 000 stron maszynopisu oraz sporządzona przez adwokata Henryka Kurnatowskiego kartoteka i wykaz zmarłych Polaków, jak również luźne spisy wykonane po wyzwoleniu np. protokoły przesłuchań b. więźniów lub spisy Żydów, którzy przeżyli pobyt w Mauthausen czy też zredagowany po polsku wykaz więźniów holenderskich zmarłych w tym obozie.
W sumie są to źródła archiwalne bardzo cenne dla historyków i często przez nich wykorzystywane. Przypuszczam jednak, że o ich istnieniu nie zawsze wiedzą, żyjący jeszcze więźniowie KL Mauthausen i jego podobozów, w tym pierwszego i największego z nich Gusen.
Opracowana przez Muzeum Auschwitz-Birkenau na ich podstawie dokumentacja cyfrowa obecnie wzbogaci wynikami swych prac Archiwum Miejsca Pamięci Obozu Mauthausen w Austrii.
Adam Cyra
Oświęcim, 16 marca 2010 r.