„Archeologia”

W 1967 roku nieżyjący już dzisiaj reżyser Andrzej Brzozowski zrealizował piętnastominutowy film dokumentalny, zatytułowany „Archeologia”. Jest to film o najbardziej współczesnej i oskarżającej archeologii, przedstawiający relację  z prac wykopaliskowych ekipy archeologicznej z Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN w Warszawie na terenie krematorium III w byłym obozie koncentracyjnym i miejscu masowej zagłady Auschwitz II-Birkenau.

Większość znalezionych wówczas rzeczy została zabrana przez pracowników wspomnianego Instytutu, natomiast film ten bardzo często był wyświetlany w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku podczas prelekcji na temat historii obozu, wygłaszanych przez pracowników Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Dzisiaj oglądając ten film możemy zobaczyć jak wydobywa się z ziemi fragmenty przeszłości. Ta porażająca sekwencja obrazów pokazuje prace archeologiczne prowadzone na terenie Muzeum Auschwitz-Birkenau pięćdziesiąt lat temu.  Na odkrywce archeologicznej w milczeniu pracują mężczyźni. Kiedy obracają w rękach odkopane przedmioty można dostrzec, że są to np. sowiecka gwiazda z wojskowej czapki, krzyżyk, czy holenderski ceramiczny korek od piwa.

Po chwili kamera ukazuje krajobraz, gdzie prowadzone są wykopaliska. Pojawiają się druty kolczaste i wieże wartownicze byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz II-Birkenau. Wówczas dopiero rozpoznajemy miejsce wykopalisk. Na oglądających  film ten zawsze robi duże wrażenie i  przybliża im  tragiczną historię KL Auschwitz.

Dobrze się stało, że odnalezione przedmioty, będące rzeczowym dowodami zbrodni, obecnie z Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN zostały przekazane z powrotem do Muzeum Auschwitz-Birkenau (kliknij) i można je oglądać na wystawie czasowej w bloku nr 12 od 27 stycznia 2017 roku.

Nie przeceniałbym jednak ich wartości odkrywczej dla badań historycznych. Nieporównywalnie większą wartość miały ukryte w ziemi przez ich autorów, rękopisy członków Sonderkommando, które  odnaleziono w pobliżu ruin krematoriów byłego obozu Auschwitz II-Birkenau w latach 1945-1962.

Napisali je Żydzi, zatrudnieni przy obsłudze pieców krematoryjnych w tej drugiej części obozu oświęcimskiego, zgładzeni później przez esesmanów jako świadkowie Holocaustu.

Czterdzieści pięć lat temu Wydawnictwo Muzeum Auschwitz-Birkenau opublikowało pięć spośród sześciu odnalezionych rękopisów. Pięć zostało napisanych w języku jidysz, jeden w języku francuskim.

Wszystkie rękopisy poddano wówczas zabiegom konserwacyjnym, odczytano i przetłumaczono. Wydano je w specjalnej serii „Zeszytów Oświęcimskich” nr 2 z 1971 roku i zatytułowano „Wśród koszmarnej zbrodni”. Publikacja ta przed laty  ukazała się także w języku angielskim i niemieckim. Jej lektura jest wstrząsająca.

Adam Cyra

Oświęcim, dnia 30 stycznia 2017 r.