Z Bułgarii do KL Auschwitz

Odwiedzający Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, przechodząc obok zdjęć zamordowanych i zmarłych w KL Auschwitz, eksponowanych w dawnym bloku poobozowym nr 7, pod jednym z nich mogą przeczytać:

Halina Danilczuk, ur. 16 marca 1916 r., nr obozowy 32636, przybyła 28 stycznia 1943 r., zmarła 19 kwietnia 1943 r.

Halina Danilczuk zamieszkała przed wojną w Warszawie, przybyła w 1937 r. do Bułgarii, aby podjąć studia w zakresie filologii klasycznej i archeologii. Kiedy wybuchła wojna i nie mogła już wrócić do kraju, pozostała w Sofii, gdzie działała w założonej pod koniec 1939 r. polsko-bułgarskiej grupie konspiracyjnej. Grupa ta została zorganizowana z inicjatywy Polonii bułgarskiej, a bezpośrednim jej organizatorem i zarazem kierownikiem był Zdzisław Zembrzuski, obywatel bułgarski pochodzenia polskiego, który od urodzenia mieszkał w Bułgarii. W skład grupy wchodzili również inni przedstawiciele rodziny Zembrzuskich, która miała wyjątkowo rozległe stosunki i należała do jednej z najstarszych w Bułgarii polskich rodzin emigracyjnych. W sumie grupę sofijską tworzyło kilkudziesięciu obywateli bułgarskich i polskich, przy pomocy których wielu Polaków przedostało się przez Bałkany do armii polskiej tworzonej we Francji a potem w Anglii. Tą drogą udało się między innymi przerzucić 70 polskich lotników z Rumunii.

Wszyscy Polacy z tej grupy wraz z członkami Poselstwa Polskiego mogli swobodnie wyjechać z Bułgarii przed wejściem wojsk niemieckich do tego kraju w 1941 r. Cieszyli się oni jednak wielką sympatią w środowiskach bułgarskich i postanowili pozostać, aby kontynuować swoją działalność. Ich postawę najlepiej określiła Halina Danilczuk, mówiąc:

Polsce trzeba służyć wszędzie gdzie jesteśmy, bez względu na trud i grożące niebezpieczeństwo.

W maju 1942 r. nastąpiło jednak prawie całkowite rozbicie grupy i aresztowanie jej członków przez gestapo sofijskie. Tylko nielicznym udało się uniknąć tego losu i kontynuować w zmniejszonym składzie konspiracyjną działalność.

Kierownik grupy przerzutowej Zdzisław Zembrzuski i jego brat Bronisław zginęli w KL Auschwitz w pierwszej dekadzie marca 1943 r. Miesiąc wcześniej w tym obozie zginęła z tej grupy Maria Porzygowska, która pracowała w Poselstwie Polskim w Sofii, do chwili jego zamknięcia w 1941 r., w charakterze kucharki. W lutym 1943 r. zginął także w obozie oświęcimskim współpracujący z tą grupą, mieszkający na stałe w Sofii, Rosjanin Peter Sterbinin. Prawdopodobnie powiązania konspiracyjne z tą grupą miała również Bułgarka Donka Dobrowa, która w tym samym czasie zmarła w KL Auschwitz. W odniesieniu do pozostałych aresztowanych osób z tej grupy trudno jest ustalić dalsze ich losy, jednak nieomal wszyscy /z wyjątkiem trzech, które zwolniono na jednej ze stacji przed granicą jugosłowiańską / zginęli i nikt z nich nie powrócił po wojnie do Bułgarii lub do Polski. Byli to m.in.: Józefa Gabeł-Karabaszewa, Zbigniew Kowalewski i Bułgar o nieustalonym nazwisku.

Halina Danilczuk, zdjęcie wykonane przez obozowe gestapo
Halina Danilczuk, zdjęcie wykonane przez obozowe gestapo

Na podstawie zachowanych w Muzeum oświęcimskim dokumentów można ustalić, że Halina Danilczuk została przywieziona w transporcie 96 więźniarek z Pragi do Brzezinki 28 stycznia 1943 r. Wcześniej przebywała prawdopodobnie w kilku innych więzieniach, między innymi w Moabicie koło Berlina.

Obozowy akt zgonu Haliny Danilczuk
Obozowy akt zgonu Haliny Danilczuk

Mimo wielu starań ze strony współwięźniarek, dla których Halina Danilczuk była symbolem międzynarodowej walki prowadzonej na wielu frontach z hitleryzmem, nie zdołano utrzymać jej przy życiu. Po upływie niecałych trzech miesięcy zmarła w KL Auschwitz II-Birkenau 19 kwietnia 1943 r.

Sprawcą rozbicia polsko-bułgarskiej grupy przerzutowej i aresztowania jej członków przez gestapo sofijskie okazał się konfident gestapo Jan Złotkowski, obywatel polski pochodzenia żydowskiego. Przed wybuchem wojny polsko-niemieckiej w 1939 r. był on przedstawicielem LOT-u w Sofii. Złotkowski otrzymał od gestapo po 50 tysięcy lewa za każdego ujawnionego i zlikwidowanego działacza tej grupy.

Po wojnie bułgarskie władze aresztowały go, gdy usiłował zbiec do Turcji, by przedostać się do Palestyny. Jan Złotkowski karę więzienia odbywał w Bułgarii do końca 1947 r. lub nawet do wiosny 1948 r. Potem został przewieziony samolotem do Polski, gdzie wkrótce wypuszczono go na wolność. W połowie lat osiemdziesiątych żył jeszcze i mieszkał w Warszawie.

Adam CyraOświęcim, 23 marca 2012 r.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *