Podczas wędrówek po dawnych Kresach II Rzeczypospolitej dotarłem kiedyś do Nowogródka na Białorusi, gdzie odwiedziłem m.in. kościół farny p.w. Przemienienia Pańskiego, tzw. Białą Farę, w której został ochrzczony Adam Mickiewicz. Kościołem tym nadal opiekują się siostry nazaretanki, które przybyły do Nowogródka w 1929 roku, aby zająć się wychowaniem i nauczaniem dzieci. Siostry tworzyły tam przed drugą wojną światową dwunastoosobową wspólnotę, która służyła wielonarodowościowej społeczności miasta.
Jedną z tych sióstr była Maria Imelda od Jezusa Hostii. Nazywała się Jadwiga Żak i pochodziła z Oświęcimia, gdzie urodziła się 29 grudnia 1892 roku. Wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Nazaretanek w Krakowie w 1911 roku, nowicjat odbyła w Albano koło Rzymu. Po powrocie na ziemie polskie pracowała w szkołach prowadzonych przez nazaretanki jako wychowawczyni i nauczycielka – kolejno we Lwowie, w Warszawie, Stryju i w Grodnie oraz w Łukowie. Była także zakrystianką.
Do Nowogródka przybyła w 1936 roku i do zamknięcia szkół przez okupantów sowieckich w październiku 1939 roku była nauczycielką, a później – zakrystianką i opiekunką ministrantów przy wspomnianym kościele farnym.
Najeźdźcy deportowali masowo Polaków z Nowogródka w lutym 1940 roku oraz w kwietniu następnego roku na Syberię i do Kazachstanu. W dniu 6 lipca 1941 roku do Nowogródka wkroczyły z kolei wojska niemieckie i już w trzy tygodnie później odbyła się pierwsza publiczna egzekucja, w której hitlerowcy rozstrzelali sześćdziesięciu mieszkańców tego miasta.
W lipcu 1943 roku siostry zgłosiły się do władz niemieckich, by ofiarować swoje życie za sto dwadzieścia osób, aresztowanych i przeznaczonych do rozstrzelania. Karę śmierci zamieniono aresztowanym na roboty w Niemczech i wszyscy wywiezieni przeżyli wojnę, natomiast siostry wezwano wieczorem 31 lipca 1943 roku na pobliski komisariat, gdzie przyszło ich jedenaście.
Dwunasta siostra – Małgorzata Banaś (której proces beatyfikacyjny rozpoczął się w 2003 roku) pracowała w tym czasie w szpitalu i dzięki temu ocalała. Jeszcze tego samego wieczoru Niemcy wywieźli siostry za miasto, szukając miejsca na egzekucję.
Nie znaleźli, więc wrócili do budynku komisariatu i zamknęli siostry w jego piwnicach. Następnego dnia, w niedzielę 1 sierpnia 1943 roku rano ponownie wywieźli siostry do lasu około pięć kilometrów od Nowogródka.
Tam w głuszy leśnej rozstrzelali jedenaście sióstr nazaretanek.
Razem z nimi zamordowano i pogrzebano we wspólnej mogile chłopca z pobliskiej wsi, któremu najprawdopodobniej grób ten kazano wcześniej wykopać.
Po ekshumacji 19 marca 1945 roku miejscem chwilowego pochówku sióstr nazaretanek stała się mogiła przy nowogródzkim kościele farnym, w którym później ich szczątki umieszczono w sarkofagu, znajdującym się w jednej z bocznych kaplic tej świątyni.
Zakonnice-męczennice z Nowogródka zostały beatyfikowane przez papieża Jana Pawła II, podczas pierwszej beatyfikacji Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 na Placu św. Piotra w Rzymie. W ich gronie jest siostra Maria Imelda (Janina Żak), która pochodziła z Oświęcimia.
Adam Cyra
Oświęcim, 3 sierpnia 2019 r.