Ucieczka trzech więźniów z KL Auschwitz

Zabicie esesmana nad Sołą

W dniu 13 czerwca 1942 r., w godzinach popołudniowych, uciekło trzech więźniów z KL Auschwitz: student Marian Mykała (nr 1363), urzędnik Zygmunt Piotrowski (nr 15303) i kowal Franciszek Sykosz (nr 15402).

Przed ucieczką Zygmunt Piotrowski zabił na terenie Klucznikowic (obecnie dzielnica Oświęcimia), pilnującego ich esesmana, kiedy pracowali w zagajniku poza obozem nad rzeką Sołą, w pewnym oddaleniu od swojego komanda. Mieli tam za zadanie wyciąć style do łopat i naciąć gałęzi na miotły.

Nagle zaatakowany i zabity esesman był Kommandoführerem komanda, które liczyło 30 więźniów. Po stwierdzeniu ucieczki i znalezieniu ciała zabitego, pozostałym 27 więźniom polecono położyć się na ziemi i w bestialski sposób ich pobito, a następnie zostali oni odwiezieni do obozu i umieszczeni w bunkrach bloku nr 11 na okres dwóch tygodni. W tym czasie obozowe gestapo intensywnie ich przesłuchiwało.

Aresztowania wśród robotników cywilnych

Aresztowano również kilku robotników, zatrudnionych w firmie Deutsche Erd- und Steinwerke, pracujących w pobliżu miejsca tego zdarzenia przy bagrze, czyli urządzeniu wydobywającym żwir z dna Soły. Hitlerowcy przypuszczali bowiem, że ucieczka ta nastąpiła w porozumieniu z pracownikami cywilnymi, zatrudnionymi w tej żwirowni. Wśród zatrzymanych byli także maszyniści, obsługujący kolejkę wąskotorową, służącą do przewożenia żwiru (ta bocznica kolejowa została później rozebrana). Aresztowanych osadzono w KL Auschwitz. Byli to pochodzący z Oświęcimia lub okolicy: Jan Bibrzycki (nr 47772), Józef Pędziwiatr (nr 47773) i Jan Sajdak (nr 47774), których przywieziono do KL Auschwitz transportem zbiorowym 17 lipca 1942 r. Ponadto aresztowano wówczas: Franciszka Kowalczyka z Brzeszcz i Józefa Szczerbowskiego z Oświęcimia.

Odwetowa egzekucja więźniów KL Auschwitz

Nazajutrz, 14 czerwca 1942 r., pod Ścianą Straceń na dziedzińcu bloku nr 11 rozstrzelano 200 więźniów. Najprawdopodobniej była to egzekucja zarządzona przez obozowe gestapo w odwet za wspomnianą ucieczkę i zabicie esesmana w dniu poprzednim.

Zakładnicy spośród mieszkańców Oświęcimia

W związku z powyższa ucieczką władze niemieckie postanowiły także aresztować kilkanaście osób spośród inteligencji w Oświęcimiu jako zakładników, których zamierzano rozstrzelać. Później nastąpiła zmiana decyzji odnośnie pierwotnie wyznaczonych zakładników, których zastąpiono osobami mniej wykształconymi i już uprzednio karanymi za drobne „przewinienia” wobec okupanta. Byli to: Jan Adamczyk, Franciszek Kapała, Franciszek Mydlarz, Karol Pochludka, Franciszek Podbielski, Andrzej Porządnicki, Albin Siwek, Józef Szałaśny, Antoni Szklarczyk i Franciszek Wójcik,

Odwet na rodzinie Zygmunta Piotrowskiego

W odwecie zatrzymano również w rodzinnym domu w Opatówku koło Kalisza rodziców ( Kazimierę i Konstantego Piotrowskich) oraz siostrę (Janinę Piotrowską) zbiegłego Zygmunta Piotrowskiego, przywieziono ich do obozu i powieszono po wieczornym apelu przed kuchnią obozową 17 sierpnia 1942 r.

Sam Zygmunt Piotrowski przeżył, ukrywając się w różnych rejonach okupowanej Polski aż do wyzwolenia. Zmarł w w 1970 r. Symboliczny grób jego rodziców i siostry znajduje się na cmentarzu miejskim w Kaliszu.

Aresztowanie żony Franciszka Sykosza

 

Ponadto w Katowicach aresztowano Gertrudę Elżbietę Sykosz (z domu Połędnik), z którą Franciszek Sykosz zawarł związek małżeński w Katowicach 17 września 1939 r. Kilka miesięcy później, 7 kwietnia 1940 r., urodziła im się córka Lidia Gertruda Sykosz (po mężu Szmit), która żyje do dzisiaj. Jej ojciec, Franciszek Sykosz, został przywieziony do KL Auschwitz transportem zbiorowym 2 maja 1941 r.

Żona Franciszka Sykosza – Gertruda Elżbieta Sykosz, aresztowana w odwet za ucieczkę męża z obozu, zginęła w KL Auschwitz II-Birkenau 12 lutego 1943 r. Losy jej męża, Franciszka Sykosza, są do dzisiaj nieznane.

Odwet na rodzinie Mariana Mykały

Aresztowany został także ojciec i siostra drugiego zbiega Mariana Mykały, pochodzącego z Jęzora koło Sosnowca. Byli to: Franciszek Mykała i Leokadia Mykała, których rozstrzelano pod Ścianą Straceń na dziedzińcu bloku nr 11 w dniu 17 sierpnia 1942 r., chociaż istnieje również przypuszczenie, że nie zostali rozstrzelani, lecz powieszeni także – jak rodzice i siostra Zygmunta Piotrowskiego – po apelu wieczornym przed kuchnią obozową.

Marian Mykała udał się w rodzinne strony do Proszowic, gdzie miał nawiązać kontakt z miejscową konspiracją. Latem1944 r. – jak twierdzi jego siostrzenica Zofia Dąbrowska – podobno został rozstrzelany wraz z matką Zofią podczas egzekucji dokonanej przez Niemców w lesie w Koniuszy koło Proszowic.

Egzekucja pod Ścianą Straceń w dniu 17 sierpnia 1942 r.

Ponadto w dniu 17 sierpnia 1942 r. rozstrzelano pod Ścianą Straceń w KL Auschwitz piętnaście osób, pochodzących z Oświęcimia i okolicy, którymi byli wspominani już robotnicy i maszyniści, pracujący przy transporcie i wydobyciu żwiru z dna Soły, a także zakładnicy spośród przypadkowo wybranych mieszkańców Oświęcimia, których wcześniej wyznaczono na egzekucję. Rodziny straconych zostały wezwane do siedziby gestapo w Oświęcimiu, która mieściła się w budynku plebanii i powiadomione ustnie przez mówiącego po polsku policjanta niemieckiego o nazwisku Gralla, że ich bliskich rozstrzelano w odwet za zabicie esesmana.

Podczas egzekucji w KL Auschwitz w dniu 17 sierpnia 1942 r. zginęły z Oświęcimia i okolicy następujące osoby:
– Jan Bibrzycki (palacz), ur. 15.07.1915 r. w Babicach, zamieszkały w Oświęcimiu,
– Józef Pędziwiatr, (palacz), ur. 31.08.1913 r. w Klucznikowicach, zamieszkały w Dworach,
– Jan Sajdak (maszynista), ur. 29.11.1895 r. w Jawiszowicach i tam zamieszkały,
– Franciszek Kowalczyk (rybak), ur. 1.04.1906 r. w Brzeszczach i tam zamieszkały,
– Józef Szczerbowski (maszynista), ur. 19.03.1917 r. w Oświęcimiu i tam zamieszkały
oraz dziesięciu zakładników:
– Jan Adamczyk (garbarz), ur. 6.08.1908 r. w Kleczy k. Wadowic, zamieszkały w Oświęcimiu,
– Franciszek Kapała (malarz), ur. 1.05.1900 r. w Hruschau na Zaolziu, zamieszkały w Oświęcimiu,
– Franciszek Mydlarz (robotnik), ur. 25.08.1877 r. w Pławach, zamieszkały w Oświęcimiu,
– Karol Pochludka (stolarz), ur. 2.10.1893 r. w Oświęcimiu i tam zamieszkały,
– Franciszek Podbielski (murarz), ur. 10.10.1890 r. w Oświęcimiu i tam zamieszkały,
– Andrzej Porządnicki (robotnik), ur. 17.04.1884 r. w Oświęcimiu i tam zamieszkały,
– Józef Szałaśny (robotnik), ur. 16.03.1903 r. w Oświęcimiu i tam zamieszkały,
– Albin Siwek (robotnik), ur. 1.01.1899 r. w Oświęcimiu i tam zamieszkały,
– Antoni Szklarczyk (robotnik), ur. 10.07.1900 r. w Starym Bieruniu, zamieszkały w Dworach,
– Franciszek Wójcik (robotnik), ur. 23.05.1883 r. w Oświęcimiu i tam zamieszkały.

Przedstawione powyżej mało znane wydarzenia świadczą o terrorze okupanta niemieckiego wobec ludności Ziemi Oświęcimskiej podczas drugiej wojny światowej, który miał ją zastraszyć i zmusić do tego, aby nikt z Polaków nie odważył się udzielić jakiejkolwiek pomocy uciekinierom z KL Auschwitz.

Adam Cyra
Oświęcim, dnia 19 lutego 2013 r.