Nieznana karta zgonu Konrada Juszczyka z Olkusza

Kartoteka więźniów KL Mauthausen, położonego na terenie Austrii, który został wyzwolony przez wojska amerykańskie 5 maja 1945 r. i inne akta z tego niemieckiego nazistowskiego obozu od ponad pół wieku znajdują się w archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. W bliżej nieznanych okolicznościach zaraz po wojnie przewieziono je do Łodzi i przechowywane były w mieszkaniu rodziny adwokata Henryka Kurnatowskiego, byłego więźnia KL Mauthausen, który zmarł w Warszawie w drugiej połowie 1953 r. Po jego śmierci, w wyniku korespondencji między Główną Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Ministerstwem Kultury i Sztuki w Warszawie oraz Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, zostały one przewiezione z Łodzi do Oświęcimia w styczniu 1954 r. Od tego czasu są starannie przechowywane w zbiorach archiwalnych Muzeum oświęcimskiego.

Wspomnianą kartotekę i inne akta z KL Mauthausen utrzymuje się we wzorowym porządku i w większości jest ona zeskanowana, co ogromnie pomaga w badaniach historycznych, związanych z tragicznym losem więźniów KL Mauthausen, którzy często wcześniej przebywali w KL Auschwitz. Wśród przechowywanych kartotek jest także obozowa kartoteka więźniów zmarłych w KL Mauthausen.

W sumie są to źródła archiwalne bardzo cenne dla historyków i coraz bardziej przez nich wykorzystywane, chociaż przypuszczam, że mało wiedzą o nich również żyjący jeszcze więźniowie KL Mauthausen i jego podobozów, w tym pierwszego i największego z nich Gusen. Ostatnio udało się w tych materiałach odnaleźć kartę zgonu Konrada Juszczyka, pochodzącego z Olkusza, z której wynika, że zginął on w KL Mauthausen sześćdziesiąt sześć lat temu, 8 lipca 1943 r.

Konrad Juszczyk to bohaterska i godna przypomnienia postać. Urodził się 19 lutego 1915 r. w Sosnowcu, był uczniem Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego w Olkuszu, gdzie zdał maturę w 1933 r., a następnie studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, uzyskując tytuł magistra w 1938 r. W tymże samym roku rozpoczął aplikację w Sądzie Grodzkim w Olkuszu. We wrześniu 1939 r. razem z kolumną ratowniczo-sanitarną PCK przemierzył jako sanitariusz szlak wojenny z Olkusza pod Rozwadów Lubelski. Podczas okupacji hitlerowskiej, mieszkając w Olkuszu, aplikował u adwokata niemieckiego, który miał swoją kancelarię w Sosnowcu. W tym czasie był członkiem konspiracyjnej organizacji „Orzeł Biały”, co stało się powodem jego aresztowania w styczniu 1943 r. i osadzenia w Gusen, a potem w Mauthausen, gdzie został rozstrzelany 8 lipca 1943 r.

Jego obszerny biogram i wspomnienia o nim znajdują się w „Księdze Pamiątkowej Liceum w Olkuszu 1916-1956”, wydanej w 1957 r., gdzie można zapoznać się ze świadectwem złożonym przez Lucjusza Juszczyka, który tak pisze:

Konrada znałem od bardzo dawna. (…) Zarówno koleżanki, jak i koledzy darzyli go zaufaniem i szacunkiem. Był on swojego rodzaju autorytetem w naszym szkolnym społeczeństwie. Nie przypominam sobie Konrada uganiającego się na nartach po olkuskich wzgórzach, nie pamiętam, aby w ogóle z pasją oddawał się jakimś rozrywkom właściwym młodemu wiekowi, po prostu ciągle miał na to za mało czasu. Dla innych miał go zawsze pod dostatkiem. Ze szkołą był zawsze bardzo ściśle związany. (…) Podczas okupacji był członkiem organizacji podziemnej „Biały Orzeł”. Komórki te były powiązane z ośrodkiem centralnym w Warszawie. Główne ich zadania to wywiad i przygotowanie zbrojnego wystąpienia przeciw Niemcom. Z grupami tymi i Konradem straciłem bezpośredni kontakt na wiosnę 1941 r. W styczniu 1943 r. Konrad został aresztowany przez gestapo (…), przewieziono go do obozu Gusen (Austria), a później do sąsiedniego Mauthausen, gdzie w grupie 45 więźniów, przeważnie Ślązaków, został rozstrzelany w dniu 8 lipca 1943 r. Dane dotyczące śmierci Konrada stwierdziłem na podstawie oświadczeń więźnia obozu Gusen Stanisława Nogaja z Katowic oraz wydanej przez niego broszury pt. Gusen Cz. II 1946 r. str. 82 (wyd. Zw. Byłych Więźniów Ideowo-politycznych. Katowice, Dyrekcyjna 9).

Liceum Ogólnokształcące im. Króla Kazimierza Wielkiego w Olkuszu w 1956 r., podczas jubileuszu czterdziestolecia szkoły oraz II Zjazdu Absolwentów i Nauczycieli, ufundowało oraz wmurowało w ścianę szkoły marmurową tablicę pamiątkową z nazwiskami nauczycieli i uczniów poległych w pierwszej i drugiej wojnie światowej, wśród których jest wymienione nazwisko Konrada Juszczyka. Ponadto jego nazwisko jest wyryte na jednej z płyt pomnika, poświęconego mieszkańcom Ziemi Olkuskiej, zamordowanym w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych, którego odsłonięcie nastąpiło na starym cmentarzu w Olkuszu 12 czerwca w 2005 r.

Adam Cyra
Oświęcim, 23 czerwca 2009 r.